Lang leve de atheïstische middelmaat!

Ze gooit het kind met het badwater weg.

De reacties op mijn laatste stuk zijn -- een paar uitzonderingen daargelaten -- niet mals geweest. R. Hartman schreef in de comments op mijn weblog dat hij mijn stuk te lang vond "om geheel te lezen, en vooral ook te eenzijdig," terwijl H. Numan betoogde: "Je mist mijn punt helemaal: het allerbelangrijkste wapen om het mohammedanisme te bestrijden op vreedzame en democratische wijze is scheiding tussen kerk en staat."

Later schreef ene Kishon een uitstekende analyse op Het Vrije Volk en werd vervolgens eveneens gekapitteld door Hartman. In die reactie maakte Hartman terloops ook nog een opmerking over mijn stuk, dat hij typeerde als een "verdediging van Ben Kok," die "voorbij ging aan de essentie van het betoog van H. Numan." Ik kan het volkomen begrijpen dat Hartman geen tijd en zin heeft om mijn lange, taaie epistelen in het geheel te lezen, maar dat hij op basis van een oppervlakkige scan van mijn stuk een dergelijke conclusie trekt, is niet heel netjes.

Ook Numan bleef in een tweede stuk -- dat hij aan mij persoonlijk richtte -- maar hameren op het belang van secularisme, het enige punt waarop ik in mijn stuk nu juist géén kritiek had geleverd. Mijn artikel was geen verdediging van Ben Kok en ook geen aanklacht tegen de "essentie" van Numans reactie op Kok. Ik ergerde me enkel en alleen aan de manier waarop hij de grote monotheïstische religies op één hoop gooide en zonder pardon bij het grof vuil zette. Volgens mij is die houding namelijk typerend voor onze goddeloze, postmoderne samenleving, die niet vanzelfsprekend in alle opzichten een betere is dan die in de "donkere" perioden vóór de Verlichting.

Ik schreef in mijn vorige stuk twee dingen over het verschil tussen het jodendom en met name het christendom enerzijds en de islam anderzijds: 1) "Het probleem is niet religie, het probleem is de islam."; en 2) "De verschillen tussen beide tradities (of beter: syntheses van tradities) manifesteren zich in talloze aspecten van de wereldwijde actualiteit." Wat betreft de inhoudelijke verschillen tussen de islam en "onze" religies wil ik het voorlopig hierbij laten. Ik weet zelf prima wat ik lees in de Koran en in de Bijbel, en ik volg nauwgezet wat christenen en joden van hun leven maken en hoe moslims overal ter wereld zichzelf en anderen het leven zuur maken.

De reacties van de zelfbenoemde voorvechters van vrijheid spreken boekdelen over hun begrip van "beschaving" en haar oorsprong. Dat was precies de reden dat ik de pen ter hand nam voor zowel mijn vorige artikel als het huidige. Mijn stelling -- ik zeg het nogmaals -- is niet dat (sommige) religies bij de wet beschermd dienen te worden en het secularisme een kwaad is (integendeel), maar dat de heftige antireligieuze beschouwingen op Het Vrije Volk en elders het kind met het badwater weg gooien.

Hartman schrijft onder meer: "Het is een absolute misvatting dat we onze 'beschaving' aan de joods/christelijke cultuur te danken hebben. Zonder deze religies waren we al véél eerder beschaafd geweest, religie heeft een rem op de ontwikkeling van de wereld." Numan maakt ook al een dergelijke opmerking: "Ik houd erg veel van koralen van Bach. Bijzonder mooie muziek. Zou Bach zulke werken niet kunnen schrijven voor een seculiere opdrachtgever? Ik betwijfel het. (Denk eens aan G.F. Händel.)" En even later maakt hij het helemaal spannend: "In de jaren tachtig zag de toekomst er rooskleurig uit. We zouden vliegende auto's in het jaar 2000 hebben. Computers die het werk voor ons doen. En meer van dat fraais. Een gouden toekomst. Sorry, maar de realiteit is compleet anders. Na het jaar 2000 viert religieuze kortzichtigheid en intolerantie weer hoogtij."

Hartman en Numans begrip van "beschaving" is dus: ongekende welvaart, wetenschap die het leven immer gemakkelijker maakt voor de mens, gezondheidszorg die de dood steeds verder uitstelt, zo niet uitbant, vliegende auto's, almachtige computers en wat dies meer zij. Dit alles is uiteraard een lineair proces, dat zich inzette in de zeventiende eeuw en zich diende te bevrijden van het juk van religieuze dogma's en andere intolerante tradities. Maar niet te vroeg gejuicht: die laatste weten recentelijk weer wat terrein te winnen, waardoor we anno 2008 min of meer kunnen fluiten naar die vliegende automobielen.

Volgens mij ligt het allemaal wat genuanceerder. Zou Bach zijn muziek ook hebben kunnen schrijven voor een seculiere opdrachtgever? Vast wel, maar volgens mij zegt het feit dat we de laatste vijftig jaar zijn afgedaald naar Britney Spears en "50 Cents" iets over het verschil tussen de respectievelijke samenlevingen waarin deze componisten hun werken produceerden (voor zover men wat betreft de laatste twee over "componisten" kan spreken). Of wil Numan beweren dat het niet aan ons is om te oordelen over de vraag of Bach nu beter is of La Spears? Dat is een wel erg nihilistische gedachte.

Zet één uur de Nederlandse televisie aan en durf nog eens met droge ogen te beweren dat radicaal Verlichtingsdenken beschaving -- en niet een gebrek aan beschaving -- heeft geproduceerd. De Gouden Kooi, TMF en Temptation Island; het zijn prachtige voorbeelden van hoe onze cultuur verloedert en op die manier geleidelijk zijn aanspraak verliest om zichzelf superieur te verklaren aan de islam. Theodore Dalrymple, in mijn ogen één van de beste cultuurcritici van dit moment, schreef eens dat Shakespeare de apotheose vormt van de westerse cultuur. Daar sluit ik me, denk ik, wel bij aan. Of dient onze eigen Jan Wolkers dit prachtige compliment wellicht op zijn conto te krijgen?

Niet geheel onterecht kaart Hartman de rol aan die het onderwijs heeft gespeeld in de opkomst van het cultureel marxisme. "Het is tachtig jaar geleden al begonnen, maar in de jaren zestig van de vorige eeuw in een stroomversnelling gekomen," schrijf hij daarover. Hier maakt hij in mijn ogen een denkfout; het is al veel eerder begonnen. Het is de paradox van de Verlichting dat een filosofische beweging die streeft naar vrijheid en een afkeer van dogma(tisme), juist de basis heeft gelegd voor totalitaire ideeën. (Ik heb dat al vaker geschreven.)

De klassieken en ook de christelijke denkers eisten van hun lezers dat zij prudent en deugdzaam leefden en het beste uit zichzelf zouden halen, met een groot verantwoordelijkheidsgevoel ten aanzien van naasten en de grotere gemeenschap. De Verlichting leerde ons dat we van nature slecht waren en derhalve beter onze ondeugden konden kanaliseren dan te trachten een onbereikbaar doel na te streven. All men are created equal, en het ideaal van een vreedzame, welvarende samenleving waarin iedereen enkel en alleen kleinschalige ambities najoeg -- zoals brood op de plank en een dak boven het hoofd -- kreeg een hogere prioriteit dan individuele deugdzaamheid.

Het principe is prachtig en niemand kan ontkennen dat de westerse samenlevingen -- met name de Amerikaanse -- de laatste paarhonderd jaar een waar wonder hebben vertoond. Maar de boodschap van de Verlichting had ook een keerzijde: de creatie van een liberale samenleving was geen vanzelfsprekend proces. Langzaamaan volgden er radicalere oplossingen, die de democratisering van kennis en welvaart moesten bespoedigen. Het noemen van de naam Karl Marx in dit kader is -- zeker voor dit publiek -- eigenlijk overbodig. Maar Marx ging met zijn theorieën niet lijnrecht in tegen de Verlichting; hij was er een radicaal product van. De basis bestond al lang voordat hij geboren werd. Ook degene die ervan uitgaat dat de vestiging van een liberale democratie en vrije markt elke samenleving automatisch in een modern stramien kan duwen -- de haal-Turkije-bij-de-EU-lobby is daarvan een treffend voorbeeld --, maakt zich schuldig aan een collectivistisch maakbaarheidsgeloof.

Hartman citeert in de comments op mijn blog en ook in zijn reactie op Kishon een uitnodiging voor een lezing van Dr. Andrew Bernstein aan de Columbia University: "Conventionally, most people believe that morality can only be based in religious faith that in a world without God no principles of right and wrong could exist. Related to this, philosophers have long held that no objective, fact-based, rational code of values is possible. Regarding both points, this talk shows that the exact opposite is true. The purpose of morality is to guide human life on earth and religion is utterly incapable of it. Flourishing life requires a code of secularism, rationality, egoism and freedom."

Kortom, het "opbloeien van leven" -- geleid door moraliteit -- vereist Verlichting en het verwerpen van Openbaring. Het is jammer dat de enige testcase voor deze these het moderne Westen is, waarin de notie van Goed en Kwaad wordt beschouwd als achterhaald. De postmoderne nihilisten op onze universiteiten leren ons dat een dergelijk concept relatief is, of etnocentrisch, zo u wilt. We kunnen dus ook geen objectief oordeel vellen over mogelijk kwaad (zoals wellicht de islam) dat ons omringt.

Zoals met alle ideeën gebeurt, heeft ook déze gedachte haar weg gevonden naar de grote massa's in de westerse samenlevingen. Die gebruiken haar maar al te graag als legitimatie om zich te kunnen bezondigen aan laag gedrag, dat in andere tijden als moreel verwerpelijk zou zijn beschouwd. Prostitutiebezoek en drugsgebruik zijn inmiddels een persoonlijke keuze geworden, die wij niet mogen veroordelen. Evenzo is criminaliteit ook niet meer dan een begrijpelijke uitvlucht voor mensen die door de maatschappij in een hoek zijn gedreven. Wie zijn wij bovendien om de islam een slechte naam te bezorgen, aangezien alle culturen relatief zijn en wij derhalve geen oordeel kunnen vellen over anderen? En wie zijn wij, tot slot, om de gewelddadige radicalen te bestrijden die deze religie produceert? Is de één z'n terrorist niet de ander z'n vrijheidsstrijder? (Het is typisch dat uitgerekend de grote libertariër John Stuart Mill ervan uit ging dat dit soort slechte ideeën zouden worden verdrongen op de "marktplaats der ideeën," maar helaas postuum ongelijk heeft gekregen.)

Met andere woorden: de enige goddeloze samenleving in de geschiedenis van de mensheid beschouwt discussie over moraliteit als ouderwets gezever, enkel afkomstig van abjecte lieden die tevens de onderdrukkende krachten van het christendom, kapitalisme, imperialisme en slavernij verdedig(d)en. "Religie gaat uitsluitend over macht, en onderwerping. Toen, en nu," schrijft Hartman. Hij klinkt bijna als Marx zelve. Het is mijn inziens een product van hetzelfde nihilisme dat ook het cultureel marxisme heeft vormgegeven en waartegen Leo Strauss in de jaren vijftig van de vorige eeuw al ageerde: leg de lat maar lekker laag, lang leve de middelmaat en de ene levenswijze is geenszins beter dan de andere. Het is wat Allan Bloom "the closing of the American mind" noemde, en heeft een way of life gecreëerd die ons westerlingen belemmert totalitaire bedreigingen, van buitenaf én binnenin, van ons af te schudden.

Ik beschouw mezelf als tweehonderd procent secularistisch en wens Jahweh noch Allah noch welke God dan ook een voorkeursbehandeling te laten verkrijgen in onze vrije samenleving. Maar secularisme is niet synoniem aan de totale verbanning van God uit het openbare leven. Sterker, in onze strijd tegen islamitisch radicalisme komt onze christelijke traditie -- net als de klassieke -- uitstekend van pas.